General Harbord Anadolu Gezisi Filmleri

Amerikan film arşivlerinde Türkiye ile alakalı eski filmlerden biride General James Harbord‘ un Anadolu gezisinin filmleridir. 58 gün süren bu seyahatin çoğu durağı fotoğraf ve film çekimleriyle kayıt altına alınmıştır. Geçenlerde bu filmin Erzurum bölümünü keserek sosyal medya hesabımda yayınlamıştım. Filmlerin toplam uzunluğu 20 dakikaya yakın.

Erzurum filmi 25 Eylül 1919 tarihinde Amerikan ordusu kameramanı tarafından çekilmiş. 28. Amerikan başkanı Woodrow Wilson’ un emriyle Türkiye ‘ ye yollanan, o dönem tümgeneral olan James Harbord ve ekibinin Anadolu ‘ da yaptığı incelemeleri gösteriyor. Harbord ve ekibinin görevlerinden biri Anadolu’ da 1. Dünya savaşı dönemi bir Ermeni soykırımı yapıldı mı, yapılmadı mı bunu araştırmaktı?

Çekilen filme gördüğümüz kadarıyla, askeri konvoyda Ford marka 3 otomobil. Gene Ford marka bir kamyon var. Erzurum‘daki geçit resmine bakarak söylüyorum. General Harbord ile beraber 3 üst rütbeli subay var. Demek ki diğerleri er. Yani generalin yanında sayıyı bilmiyorum ama en az bir manga kadar asker, bunlara ait silah, mühimmat, teçhizat, telsiz, erzak, su, yedek kıyafet vs. var. Her vilayet ziyareti filme çekilmiş. Bu ziyaretlerde, en uzun filmlerden biri Erzurum'da çekilmiş. Burada 15. Kolordunun komutanı Kazım Karabekir ve tüm subayları General Harbord ve beraberindeki 3 subayı karşılıyor. Bu filmde Kazım Karabekir‘ in en eski görüntüsü var. Şimdiye kadar ben daha eskisine rastlamadım. Erzurum filminde enteresan bir durum daha var. Burada sanki bir panayır ya da bir eğlence var. Bu organizasyonun Harbord ‘u karşılamak için yapıldığını düşünmüyorum sırada yapılan bir panayır da bedavadan filme çekilmiş. Çadırlar kurulmuş. Futbol maçı yapılıyor. Güreş yapılıyor, çeşitli halk oyunları gösterileri ve cirit oyunları oynanıyor. 15. Kolordu Mondros anlaşmasına rağmen silah bırakmamış. Askerleri de terhis etmemişti. Harbord burada Kazım paşa ile de görüştü. Kaç gün kaldığını bilmiyorum. Ayrıca filmde 15. Kolordunun modern bando birliğini de görüyoruz. Filmin sonunda Erzurum‘ un anıtsal yapılarından bir Selçuklu eseri olan Çifte minareli Medresenin görüntüleri var.

Harbord ve ekibi yerel yöneticilerle, askerlerle, halkla, din adamlarıyla görüştü. Sivas, Adana, Erzincan, Erzurum, Mardin, Erivan ve en son İstanbul‘ a geliyorlar. Her durak filme çekilmiş. Lakin İstanbul çekiminde General Harbord ile son padişah Vahdettin ‘ in görüntüsü yok. Burada benim bir tahminim var. Amerikan Türkiye sefiri ya da konsolosu sefir olamaz çünkü biz Amerika ‘ ya 1917 de savaş ilan ettik. 1927‘ ye kadar sefir yok. Ya konsolos ya da maslahatgüzar Harbord‘dan aldığı raporu son padişaha sunuyor diye tahmin ediyorum. Böyle tanımsız bir filmi daha evvel paylaşmıştım. Bazı dangalaklar padişah İstanbul‘ un anahtarını yabancı subaya veriyor diyerek dalga geçmişlerdi. Hâlbuki burada padişaha bir name verildiği apaçık belli filmde görünüyor. Son padişah Vahdettin işgal dönemi tahtta çıkmıştır. Tarih belge ile yazılır. Bu şekilde olayları, görüntüleri saptırarak kendi tarihiyle dalga geçen başka bir millet yoktur herhalde.

General ve ekibi Anadolu’ yu gezip incelemeler yaparlar. Oluşturdukları rapora göre bir Ermeni soykırımı yapılmamıştır. Yani General Harbord‘ un raporuna göre 1. Dünya savaşı dönemi Ermeni milletine bir soykırım yapılmamıştır. Raporun İngilizcesi de Türkçe çevirisi de internette var merak edenler okuyabilirler.